ضربه قاهره به ریاض
"دیپلماسی رویگردانی" بهترین تعبیری است که می‌توان برای روابط امروز عربستان و مصر در نظر گرفت؛ به نظر می‌رسد این سیاست به دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز سرایت کند.
به گزارش سرویس بین‌الملل جام نیـوز، "عبدالباری عطوان" تحلیلگر سرشناس جهان عرب در پایگاه خبری «رأی الیوم» به اختلاف دیدگاه‌های مصر و عربستان در خصوص سوریه اشاره و دلایل سرد شدن روابط دو کشور را بررسی کرده است. عطوان نوشت: کسانی که سفر سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان در آوریل گذشته به مصر را پیگیری کرده بودند، متوجه شدند که آمال و آرزوهای زیادی برای همکاری نظامی، سیاسی و اقتصادی مصر و عربستان ایجاد شده بود؛ اما تنها 5 ماه بعد از این سفر -که رسانه‌های مصری آن را تاریخی توصیف کرده بودند- شکاف در روابط دو کشور بیشتر شد و آن پیش‌بینی غلط از آب در آمد. پروژه پل ملک سلمان بر روی خلیج عقبه و منطقه آزاد تجاری که قرار بود در صحرای سینا راه اندازی شود، دیگر مطرح نشده و ممکن است کاملا به فراموشی سپرده شده باشد. پارلمان مصر هنوز با اعطای مالکیت جزایر "تیران" و "صنافیر" به عربستان موافقت نکرده است؛ این در حالی است که شورای وزیران عربستان به سرعت آن را تأیید کرده بود و از سوی دیگر نیز شاهد کاهش محبوبیت «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر در میان رسانه‌های سعودی هستیم. ماه عسل عربستان و مصر بیش از سه ماه به طول نینجامید و گام‌های بعدی که از سوی قاهره اتخاذ شده، ضربه بزرگی به عربستان به شمار می‌رود: 1- حضور شخصیت‌های مهم مصری در نشست گروزنی که حدود یک ماه پیش در چچن برگزار شده بود، شیخ الازهر یکی از این چهره‌های مهم بود. 2- گفتمان مصر در قبال سوریه تغییر کرده و «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل گفته بود در سوریه جایی برای گروهک‌های تروریستی وجود ندارد و پس از او «سامح شکری» وزیر خارجه مصر نیز در توضیحاتی اعتراف کرد دیدگاه‌های کشورش با عربستان در خصوص سوریه متفاوت است و مصر به لزوم تغییر رژیم در سوریه معتقد نیست. این در حالی است که عربستان معتقد است «بشار اسد» رئیس جمهور قانونی سوریه باید از قدرت کنار گذاشته شود. 3- محمد بن نایف ولی‌عهد عربستان که برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود، در حاشیه این نشست با عبدالفتاح السیسی دیدار نکرده و وزرای خارجه دو کشور نیز به جز نشست کشورهای موسوم به حامیان سوریه، دیدار جداگانه‌ای نداشته‌اند. 4- آنچه از همه مهمتر است، دیدار سامح شکری با «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه ایران در نیویورک است. در این دیدار موضوعات مختلفی مورد بررسی قرار گرفته که مسأله سوریه مهم ترین آن بوده است. این دیدار و عدم دیدار با مسئولان سعودی، به اندازه کافی عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان یا مسئولان رده بالاتر سعودی را شوکه خواهد کرد و ممکن است این شوک به سکته نیز تبدیل شود؛ اگر گمانه‌ها به نتیجه رسیده و شکری با «ولید المعلم» همتای سوری‌اش در آمریکا دیدار کند. با توجه به تفاوت در دیدگاه مصری‌ها و فراز و فرودهای فراوان در تاریخ روابط مصر و عربستان، سعودی‌ها در ارزیابی روابط خود با مصر دچار سوءبرداشت شدند؛ مسئولان این کشور گمان کرده بودند با کمک‌های مالی و سرمایه گذاری‌های متعدد می‌توانند قاهره را در مسیر مورد علاقه خودشان به حرکت درآورده و از این کشور انتظار داشته‌باشند مانند کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از همه تصمیمات ضدایرانی ریاض و همه جنگ‌های عربستان حمایت کنند. مسئولان مصری اغلب از رسانه‌ها -و نه کانال‌های دیپلماتیک- برای رساندن پیام خود به کشورهای به‌خصوصی استفاده می‌کنند. شاید گفتگوی سامح شکری با رسانه‌های مصری و اعتراف به نقاط اختلاف روابط قاهره و ریاض، یکی از نمونه‌های دیگر این سیاست مصر است. مسئولان مصری به خوبی درک می‌کنند که جایگزین حکومت بشار اسد یا اخوان المسلمین است یا هرج و مرج خونباری که در لیبی، عراق و یمن جریان دارد. این مسأله امنیت و ثبات مصر را به خطر می‌اندازد. علاوه بر آن، هم‌پیمانی السیسی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای مصر از هم‌پیمانی با عربستان مهمتر است و به همین دلیل، قاهره سیاست‌هایی اتخاذ نخواهد کرد که در تضاد با سیاست‌های مسکو باشد. "دیپلماسی رویگردانی" بهترین تعبیری است که می‌توان برای روابط امروز عربستان و مصر در نظر گرفت؛ به نظر می‌رسد این سیاست به دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز سرایت کند.
جایگاه ایران در ائتلاف استراتژیک مصر - عربستان سعودی
ملک سلمان خواهان بهره مندی از حمایت های نظامی - سیاسی مصر در جبهه تقابل با ایران و همزمان، سرکوب اخوان المسلمین است. او در مقابل حاضر است حمایت های اقتصادی - دیپلماتیک نامحدودی را از قاهره داشته باشد.عصرایران؛ رضا غبیشاوی - ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی برای سفر رسمی 5 روزه به مصر رفت. او به گرمی در فرودگاه قاهره مورد استقبال شخصی عبدالفتاح سیسی رئیس جمهوری مصر قرار گرفت و اندکی بعد در کاخ الاتحادیه، مورد استقبال رسمی برگزار شد. مقامات دو کشور رابطه دو طرف را در شرایط فعلی استراتژیک توصیف می کنند.
این نخستین سفر ملک سلمان به قاهره از زمان به دست گرفتن قدرت در سال گذشته تاکنون است.
درباره روابط کنونی مصر و عربستان سعودی می توان به موارد زیر اشاره کرد.
1- بده بستان مصر و عربستان سعودی
ملک سلمان خواهان بهره مندی از حمایت های نظامی - سیاسی مصر در جبهه تقابل با ایران و همزمان، سرکوب اخوان المسلمین است. او در مقابل حاضر است حمایت های اقتصادی - دیپلماتیک نامحدودی را از قاهره داشته باشد.
مصر یک قدرت منطقه ای در خاورمیانه و شمال آفریقاست و نقش محوری و اساسی را در جهان عرب ایفا می کند.
حضور این قدرت سیاسی - نظامی در کنار سعودی ها باعث تقویت جبهه آنان می شود.
- اخوان المسلمین
عربستان سعودی مهمترین حامی کودتای نظامیان مصر علیه محمد مرسی رئیس جمهوری وقت مصر در سال 2013 بود. در نتیجه این کودتا، مرسی زندانی ومحاکمه و سیسی یعنی وزیر دفاع وقت و رهبر کودتا، در انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شد و به پیروزی رسید. در این روند قدرت در مصر دوباره به دستان نظامیان رسید.
میزان حمایت عربستان سعودی از این کودتا تا جایی بود که می توان ریاض را حتی در سطح بانی کودتا توصیف کرد.
همچنین فعالیت اخوان المسلمین تا قبل از کناره گیری حسنی مبارک از ریاست جمهوری در سال 2011، ممنوع بود و اعضای آن تحت فشار سرکوب های امنیتی و پلیسی قرار داشتند اما با کناره گیری مبارک، اخوانی ها دوباره آزاد و عضو ارشد آنها یعنی محمد مرسی رئیس جمهور شد. کودتای 2013 علیه مرسی و خلع او از قدرت، دوباره اخوانی های مصر را به وضعیت بدتر از گذشته منتقل کرد.
هم اکنون صدها نفر از آنها بازداشت و با زندان های طولانی مدت یا اعدام محکوم شده اند."استقبال عبدالفتاح سیسی رئیس جمهوری مصر از ملک سلمان پادشاه سعودی در فرودگاه قاهره"
این کودتا منافع عربستان سعودی را تامین کرد و مهمترین دلیل آن سرنگونی دولت اخوان المسلمین در مصر و سرکوب شدید اعضای این حزب اسلامگرای سیاسی است.
مرکز اصلی اخوان المسلمین در مصر است. اخوان المسلمین مصر چون چشمه جوشان تغذیه کننده شاخه های مستقل آن در سایر کشورهای عربی است.
عربستان سعودی معتقد است سرکوب اخوان المسلیمن در سرمنشا‌ء آن یعنی مصر، می تواند فعالیت شاخه های آن را در سایر کشورهای عربی به ویژه کشورهای جنوب خلیج فارس و عربستان سعودی تضعیف کند.
کشورهای جنوب خلیج فارس ( به استثنای قطر و عمان) اخوان المسلمین را به عنوان مهمترین و قوی ترین تهدید و جایگزین برای حکومت خود می دانند که توانایی سرنگونی حکومت های فعلی و تشکیل دولت های جایگزین را دارد.
به همین دلیل ریاض این نظر را دارد که با برکناری مرسی و سرکوب اخوان مصر، خطری بزرگ علیه خود و هم پیمانانش در منطقه دفع شد.
- ارتش مصر
در حال حاضر با تضعیف کامل ارتش سوریه به دلیل جنگ داخلی این کشور، ارتش مصر تنها ارتش بزرگ و قدرتمند در میان کشورهای عربی است. عربستان سعودی برای رویارویی با تهدیدات منطقه ای علیه خود خواهان استفاده از قدرت ارتش مصراست.
ارتش مصر به دلیل داشتن نیروی زمینی و هوایی بزرگ و قدرتمند و تجربه جنگ های متعدد و برخورداری از موقعیت جغرافیایی ممتاز ( دسترسی به فضای اروپا، خاورمیانه و آفریقا) از موقعیت استراتژیک و نقش تاثیرگذار و سرنوشت سازی در جنگ ها و رویارویی های نظامی احتمالی آینده برخوردار است.
عربستان سعودی به دنبال استفاده از ظرفیت ارتش مصر برای تحقق اهداف خود است.
ارتش مصر قبل از این در عملیات آزادسازی کویت از اشغال عراق در سال 1991 مشارکت داشت. هم اکنون نیز در جنگ یمن که همچنان نیز ادامه دارد واحدهایی از نیروی زمینی و دریایی مصر مشارکت دارند. "مراسم استقبال رسمی عبدالفتاح سیسی رئیس جمهوری مصر از ملک سلمان پادشاه سعودی در کاخ الاتحادیه در قاهره"
ارتش مصر همچنین در مانور بزرگ نظامی رعد شمال در عربستان سعودی حضور داشت و یکی از اعضای اصلی ائتلاف به اصطلاح اسلامی عربستان سعودی برای مبارزه با تروریسم است.
عربستان سعودی به استفاده از ظرفیت ارتش مصر در راستای اهداف خود امیدوار است.
کمک های مالی عربستان سعودی به مصر برای خرید تسلیحات از جمله خرید ناو پیشرفته و فرانسوی نیز در این قالب قابل توضیح است.
عربستان سعودی امیدوار است در صورت بروز رویارویی نظامی در خلیج فارس یا با ایران، ارتش مصر را در کنار خود داشته باشد.
مصر نیز در دوره حسنی مبارک و هم اکنون، بارها اعلام کرده است که خود را به امنیت خلیج فارس متعهد می داند.
- اقتصاد مصر
مصر با وضعیت اقتصادی به سامانی روبه رو نیست و از مشکلات متعددی رنج می برد. در نتیجه تحولات سال های اخیر ، بخش های مختلف اقتصاد مصر آسیب جدی دیده است.
عربستان سعودی در این قسمت به حمایت از مصر پرداخته است. سعودی ها برای حمایت از ذخایر ارزی مصر، سپرده گذاری های کلان ارزی در بانک مرکزی مصر کرده اند. نفت خام و سوخت را به صورت رایگان یا به قیمت های ارزان به مصر ارائه می دهند. علاوه بر این دولت ریاض، سرمایه گذاران سعودی را برای حضور و فعالیت در مصر تشویق می کند.
همچنین شمار زیادی از شهروندان مصری در عربستان سعودی و دیگر کشورهای جنوب خلیج فارس در مشاغل مختلف کار می کنند و برای مصر ارز آوری دارند.
عربستان سعودی ارتش مصر را در کنار خود دارد و سرکوب اخوان المسلمین در مصر نیز ادامه دارد. در مقابل، عربستان سعودی هم نیازهای اقتصادی مصر را تامین می کند.
3- ایران
در حال حاضر ایران یکی از مهمترین موضوعات اشتراک فعالیت و همکاری مصر و عربستان سعودی است.
ملک سلمان از زمان مرگ برادر بزرگترش ملک عبدالله و نشستن بر کرسی پادشاهی سعودی، اولویت نخست خود را ایران قرار داد و تلاش کرد همه کشورهای عربی و اسلامی منطقه را در صف بندی مقابله با تهران، متمرکز کند. در همین راستا ملک سلمان سعی کرد اختلافات با سایر کشورها از جمله ترکیه و قطر را کنار نهاده تا ائتلاف و اتحاد علیه ایران اولویت باشد.
عربستان سعودی هم اکنون در رویارویی و صف بندی خود در مقابل ایران، مصر را در کنار خود دارد اما مصر خواهان شدت بخشیدن به تنش ها و اختلافات با ایران نیست.
حضور مصر در جبهه ضدایرانی سعودی ها نیز نه با هدف تنش آفرینی با تهران که با هدف باج گیری اقتصادی از مقامات ریاض و دریافت حمایت های سیاسی آنها در زمینه های مختلف از جمله سرکوب اخوانی هاست.
سردی کنونی روابط مصر با ایران ناشی از تنش فعلی در روابط ریاض - تهران و به نوعی ابزاری در دستان مصری ها برای استفاده اقتصادی از سعودی هاست. در صورت بهبود روابط ایران و سعودی قطعا روابط تهران با قاهره نیز بهتر خواهد شد.
دیگر موضوعات منطقه ای مانند برخورد مصر با حزب الله لبنان نیز ناشی از این مسئله است. "دیدار عبدالفتاح سیسی رئیس جمهوری مصر و ملک سلمان پادشاه سعودی در کاخ الاتحادیه قاهره"
4- سوریه
عربستان و مصر بر سر موضوعات متعددی اختلاف نظر دارند که مهمترین آن سوریه است.
درباره سوریه، عربستان سعودی خواهان کناره گیری بشار اسد رئیس جمهور از قدرت است و این موضوع اولویت نخست ریاض در شام به شمار می رود. سعودی ها همزمان خواهان قدرت گرفتن اخوان المسلمین در سوریه نیز نیستند.
اما 2 اولویت نخست مصر در سوریه، داعش و اخوان المسلمین است. برخلاف گذشته، مصری ها تمایلی به سرنگونی دولت بشار اسد در سوریه ندارند.
تقویت داعش در سوریه و عراق می تواند باعث تقویت شاخه های داعش در صحرای سینای مصر و لیبی شود که هر دو برای امنیت مصر تهدید هستند.
به اعتقاد دولت مصر، در صورت سرنگونی دولت بشار اسد از راه های نظامی و مسلحانه یا حتی سیاسی، دامنه هرج و مرج و ناامنی و بی ثباتی در سوریه گسترش خواهد یافت. در نتیجه، اسلامگرایان در طیف های مختلف معتدل تا افراطی و اخوانی اش تقویت خواهند شد و به احتمال بسیار، جانشین بشار اسد هم، اخوان المسلمین خواهد بود که همه این شرایط برای دولت سیسی در مصر اتفاقات بد هستند.
این در حالی است که دولت قبلی مصر (دولت مرسی) با همه اختلافات با آل سعود اما در زمینه لزوم سرنگونی بشار اسد از هر راه ممکن سیاسی یا نظامی توافق نظر کامل داشت ولی به محض سرنگونی دولت مرسی و سرکار آمدن دولت سیسی، قاهره، ریاض را در تلاش ها برای سرنگونی بشار اسد تنها گذاشت.
5- آبراه های باب المندب و کانال سوئز
از دیگر اشتراکات مصر و عربستان سعودی می توان به سرنوشت دو آبراه مهم یعنی باب المندب و کانال سوئز اشاره کرد که نقاط اتصال شرق و غرب جهان هستند. وضعیت این دو آبراه با وضعیت مصر و عربستان سعودی ارتباط مستقیم دارد.
تاکید بر حفظ امنیت و تضمین باز ماندن این دو آبراه زمینه را برای اشتراک منافع قاهره و ریاض و همکاری آنها فراهم می کند.